1- تعریف کالای خطرناک. DESCRIPTION OF DANGEROUS GOODS

کالای خطرناک به طور عام به کالایی اطلاق می شود که احتمال ایجاد خطر در آن باشد، مثل کالای قابل اشتعال ، محترقه و منفجره، رادیو اکتیو و سمی و هر نوع کالای مشابهی که جابجائی آن مستلزم بسته بندی ویژه و دقت و مواظبت خاص باشد. حتی ظروف حمل نیز اگر گواهی یا تائیدیه عدم آلودگی به مواد خطرناک را نداشته باشند، اگرچه ظاهراً و بر حسب عرف ظرف خالی هستند ولی به لحاظ مقررات و معیارهای حاکم، حاوی مواد خطرناک تلقی می شوند.

بر حسب قوانین دریائی جهانی، فرستنده وظیفه دارد این گونه کالاها را با علامت «خطرناک» مشخص نموده و اطلاعات کافی راجع به آن را در اختیار حمل کننده بگذارد. درغیر این صورت مسئولیت هر حادثه و خسارتی که از این بابت رخ دهد به عهده فرستنده خواهد بود.

2- کنوانسیون های مربوط به موادخطرناک CONVENTIONS FOR DANGEROUS GOODS

در سال 1956 سازمان ملل کمیته ای از متخصصین خود را مامور نمود تا فهرستی از کالا و مواد خطرناک به همراه اسناد و مدارک لازمه برای حمل آنها تهیه نماید که در پی کنفرانس‌هایی که درسال های بعد با شرکت سازمان بین المللی دریائی (IMO) به نمایندگی سازمان ملل تشکیل گردیده بود، سرانجام دستورالعمل و مقررات حمل مواد خطرناک از طریق دریا تهیه و تدوین و به مرحله اجرا گذارده شد. این مقررات یا دستورالعمل که به کتاب نارنجی (ORANGE BOOK) موسوم است هر دو سال یکبار مورد تجدید نظر قرار گرفته و منتشر می گردد.

سازمان بین المللی امور دریائی (IMO) توصیه ها و تذکرات مندرج در دستورالعمل های سازمان ملل را به صورت کد یا راهنمای مفصل کالای خطرناک یا IMDG معرف کالای خطرناک در حمل بین المللی دریائی است منتشر نموده است که اینک به عنوان مجموعه ای از فهرست این کالاها و ضوابط حمل دریائی آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد که هدف اصلی آن ایمن سازی دریاها و حفظ جان انسان ها در دریا ( SAFETY OF LIFE AT SEA = SOLAS) می باشد.

توصیه های سازمان ملل متحد UN اکنون به صورت «مقررات یا دستورالعمل نمونه برای حمل مواد خطرناک» تدوین گردیده است که طرح اساسی مفاد و ضوابطی را (که تدوین همشکل یا یکنواخت مقررات ملی و بین المللی ناظر بر شیوه های مختلف حمل این مواد را امکان پذیر می‌سازد) به دست می دهد. بدین ترتیب انتظار می رود که سازمان‌های ملی یا بین المللی به هنگام تجدیدنظر یا تکمیل مقرراتی که مسئولیت آنها را بر عهده دارند از اصول مدون در «مقررات نمونه» تبعیت نمایند تا مقررات مدون و مصوب آنها با مقررات نمونه مطابقت داشته باشد.

مقررات نمونه اصول طبقه بندی و تعریف طبقات یا رده های مختلف کالاهای خطرناک، فهرست کردن نیازهای عمومی بسته بندی، روش های آزمایش، علامت و برچسب گذاری و نصب پلاکارد برای کالای خطرناک را در بر دارد.

باید توجه داشت که نه مقررات توصیه شده توسط سازمان ملل و نه مقررات دریائی، زمینی و هوائی حمل این مواد که بر اساس توصیه های مزبور تدوین و فراهم شده اند، هیچ یک به سیاست های کلی و روش های اجرائی مربوط به این نوع کالاها نمی پردازند و در هر کشور تدوین این نوع روش ها و ضوابط وظیفه دولت و مقامات ذیربط هر کشور است.

کمیته تخصصی سازمان ملل مرکب از 21 کشور که حق رأی دارند دو سال یکبار برای تجدیدنظر در توصیه‌ها تشکیل جلسه می دهند.

بر اساس توصیه ها و مقررات نمونه UN است که کنوانسیون‌هایی در مورد حمل مواد و کالای خطرناک به شرح زیر تدوین شده و به مرحله اجرا گذارده شده اند.

• IMDG = یا مقررات حمل کالای خطرناک از طریق دریا
• RID = یا مقررات حمل کالای خطرناک وسیله راه آهن
• ADR = یا مقررات حمل کالای خطرناک وسیله جاده-اروپا
• DGR = یا مقررات حمل کالای خطرناک وسیله هوائی -یاتا

ضوابط و مقررات کنوانسیون‌های مزبور لازم الاجرا بوده وتخلف از آنها عواقب خطیر و جرایم سنگین را به همراه خواهد داشت. بنابراین بارفرابر موظف است دقت و توجه خاص مبذول داشته و اقدامات لازم را بادرنظر گرفتن طبقه بندی هر کالا از لحاظ میزان خطرآفرینی آن بعمل آورد.

3- مقررات دریائی ناظر بر کالای خطرناک IMDG - CODE

اولین دستورالعمل مزبور در سال 1965 منتشر شد و بعد از آن به طور مرتب تجدید نظر و به روز شده است. آخرین نشر آن در چهار جلد است که درآن کالای خطرناک در 9 طبقه فهرست شده اند و هر طبقه شامل طبقات فرعی و برای هر گروه ضوابط مشخصی در مورد شرح کالا، نوع بسته بندی، علامت گذاری، صفافی و اقدامات لازم و عاجلی که باید در هنگام بروز سانحه یاحادثه به عمل آید درج گردیده است.

نظر به اینکه ذکر نام و نوع کلیه اقلام مقدور نیست، درچنین مواردی علامت اختصاری NOS یا  NOT OTHER WISE SPECIFIED ناظر بر کالاهای است که در فهرست نیامده اند. یعنی هرگاه کالائی باید حمل شود که در فهرست مندرج در IMDG از آن ذکری به میان نیامده باید با این عبارت مشخص گردد و درعین حال در اسناد حمل مشخصات فنی کالا قید گردد. لذا باید توجه داشت که به قید NOS اکتفا نباید کرد بلکه مشخصات فنی کالا را داخل پرانتز و جلوی علامت اختصاری مزبور شرح داد. شرح درست و مشخص کالای خطرناک بدین منظور است که اولاً این کالا در هنگام حمل مشخص باشد، ثانیاً درصورت بروز مشکل و مسأله ای چون شکستن بسته بندی یا نشت یا ریزش اقدامات پیشگیری لازم مقدور باشد. این اقدامات نیز تحت عناوین زیر در دستورالعمل یاد شده آمده اند.

•  EMS یا برنامه اقدامات اضطراری
•  MFAG یا راهنمائی اقدمات فوری پزشکی

1-3- طبقات کالای خطرناک بر حسب طبقه بندی RID , ADR

1. طبقــه (گروه) نوع کالا
2. مواد منفجره و اقلام حاوی مواد منفجره
3. گازها: فشرده، مایع و یا حل شدنی در اثر فشار
4. مواد شعله ور شونده:
   1. مایعات شعله ور شونده
   2. جامدات شعله ور شونده
   3. جامدات یا مواد شعله ور شونده با خاصیت احتراق بلافصل
   4. جامدات یا مواد شعله ور شونده که در اثرتماس با آب ایجاد گازهای محترق می نمایند
5. مواد اکسیدی
   1. مواد اکسیدی
   2. مواد اکسیدی آلی
6. سمی و عفونی
   1. مواد سمی (مسموم کننده)
   2. مواد عفونت زا
7. مواد رادیو اکتیو (پرتوزا)
8. مواد خورنده
9. سایر مواد و اقلام خطرناک

2-3- طبقه بندی بر اساس IMDG

1. مواد منفجره
   1. مواد منفجره با قدرت انفجار انبوه
   2. مواد منفجره با قدرت انفجار نسبی
   3. مواد با خطر اشتعال با خطرنسبی انفجار کم فاقد قدرت تخریب زیاد
   4.  مواد دارای خطر نسبی
   5. مواد بادرجه حساسیت کم و خطر انفجار زیاد
   6.  مواد بادرجه حساسیت بسیار پایین و فاقد خطر انفجار انبوه
2. گازها: فشرده، مایع و یا حل شدنی در اثر فشار
3. مایعات شعله ور شونده
   1. گروه مایعات با درجه اشتعال پائین
   2. گروه مایعات با درجه اشتعال متوسط
   3. گروه مایعات با درجه اشتعال بالا
4. جامدات شعله ور شونده
   1. جامدات یا مواد شعله‌ور شونده باخاصیت احتراق بلافصل
   2. جامدات یا مواد شعله‌ور شونده که در اثر تماس با آب ایجاد گازهای محترق می نمایند.
5. مواد اکسیدی
   1. مواد اکسیدی
   2. مواد اکسیدی آلی
6. سمی و عفونی:
   1. مواد سمی (مسموم کننده)
   2. مواد عفونت زا
7. مواد رادیو اکتیو (پرتوزا)
8. مواد خورنده
9. سایر مواد و اقلام خطرناک

4- علامت گذاری MARKING

کالا را باید با برچسب های مشخص ومعین علامت گذاری کرد که شماره طبقه کالای خطرناک روی برچسب نوشته شده باشد. حداقل اندازه برچسب 10 × 10 سانتی متر است مگر در صورتی که اندازه بسته بندی کالا به قدری کوچک باشد که برچسب کوچک تری را ایجاب نماید.

5- اظهار کالای خطرناک DECLARATION OF D.G

اساس صدور اسناد حمل درمورد کالای خطرناک اظهاریه فرستنده است. مدیر یا افسر کشتی از فرستنده می خواهد که فرم ویژه حمل کالای خطرناک را تکمیل و در اختیار او بگذارد. خطوط کشتیرانی برپایه مقررات IMDG فرم های خود را تهیه نموده اند که در اختیار فرستندگان کالا قرار می دهند.

امروزه فرم SDT فیاتا، که با مطالعه و دقت کافی و با توجه به فرم های متنوعی که در این باب وجود داشته تهیه شده ، از طریق انجمن ها به کلیه بارفرابران توصیه شده است که از این فرم استفاده نمایند. تأکید شده است که تکمیل این فرم و امضاء و مهر آن صرفاً از وظایف فرستنده است و به هیچ وجه بارفرابر نباید آن را تکمیل کند یا مسئولیت آن را بپذیرد.

6- اسناد مربوط به کالا یا مواد خطرناک DOCUMENTS

طبق شرایط عمومی دستورالعمل IMDG ، اسناد مربوط به اجناس و اقلام خطرناک را باید فرستنده تنظیم و تکمیل نماید و همراه آن شرحی در باره نوع، ماهیت، بسته بندی و علایم مربوط برای متصدی حمل ارسال گردد و تائیدیه ای دال بر اینکه مطابق ضوابط دستورالعمل بسته بندی شده اند. در سایر کنوانسیون‌ها نیز از همین ضوابط استفاده شده است.

حداقل اطلاعات لازم برای ارسال کالای مورد بحث عبارتند از:

• شرح صحیح فنی کالا (نه نام تجاری آن)
• شماره طبقه IMDG
• شماره طبقه UN (سازمان ملل)
• وضعیت ظرف بسته بندی قبل وبعد از بارگیری کالای مورد حمل در آن با ذکر نوع کالائی که قبلاً در آن حمل شده.
• تعداد و نوع بسته ها، وزن وحجم آن ها
• درجه اشتعال: نسبت به 61 درجه سانتی گراد یا 141 فارنهایت
• شماره گروه از جهت اقدامات اصطراری
• شماره گروه از جهت اقدامات اولیه پزشکی

از جمله نکات قابل توجه دیگر این است که تا وقتی از امکان بارگیری کالا در کشتی اطمینان حاصل نشده است از ارسال کالا به بندر یا انبار فورواردر خودداری شود. بنادر معمولاً ظرفیت محدودی برای نگهداری این نوع کالا دارند. بنابراین علاوه برملاحظه این امر در مرحله بارگیری وحمل ، افسر یا ناخدای کشتی بایستی قبلاً بندر مقصد را نیز از وجود محموله خطرناک که عازم بندر مورد نظر است مطلع نماید. عدم رعایت این مقررات ممکن است عواقب نامطلوب و دعوی خسارت های سنگین را متوجه خط کشتیرانی و بارفرابر نماید.

مراتب تائید امکان حمل یا به اصطلاح ذخیره جا در کشتی BOOKING را بایستی روی یک نسخه از اظهاریه کالای مورد بحث و مورد حمل از حمل کننده ذیربط اخذ و دریافت نمود.

اجازه چاپ و استفاده و توزیع SDT را فیاتا فقط به انجمن های تابعه خود داده است که منحصر به بارفرابران است. یاتا یا اتحادیه انجمن های خطوط هوائی نیز فرم ویژه خود را تهیه نموده که اختصاراً SDDG نام دارد.

یاتا، همچنین باهمکاری ایکائو ICAO دوره های آموزشی کوتاه مدتی را برای آموزش نمایندگی ها و کارکنان خطوط دایر نموده و جزوه های آموزشی ارزنده ای را تهیه و تدوین کرده است.

نمونه مطلبی که صاحب کالا یا فرستنده باید به حمل کننده یا بارفرابر تسلیم نماید (TEXT OF DECLATATION) به شرح زیر است:

" گواهی می شود که کالای مورد حمل مطابق با مقررات ایمکو (IMDG) یا … بسته بندی و صفافی شده است به نحوی که بتواند به تناسب نوع و ماهیت کالا خطرات عادی جابجائی و حمل و نقل را تحمل کند. کالا و بارگنج (CONTAINER) به طور مناسب برچسب گذاری شده، به علاوه بارگنج دارای برچسب علایم لازم بوده و یا به طرزی علامت گذاری شده است که با قید نام فنی کالا قابل تشخیص باشد. در صورت نیاز هریک از مواد به گواهی ، گواهی لازم ارائه خواهد شد.

به علاوه گواهی می شود که:

1. بارگنج تمیز ، خشک وبرای بارگیری کالای مورد حمل مناسب بوده است.
2. کالائی سوای اقلام اظهار شده در آن جای نگرفته
3. بسته ها بازرسی شده وبسته های خشک وسالم بارگیری شده اند.
4. بسته ها به نحو مطلوبی صفافی و مهار شده اند.
5. بارگنج و کالا علائم لازم را دارند.
6. کالای خطرناک محتوی این بارگنج همان هایی هستند که طبق شماره عطف مندرج در روی این برگ اظهاریه به شماره × برای آنها قبولی بارگیری گرفته شده است.