مسیرهای گمرکی چگونه در سیستم تعیین می گردند؟
طبق قوانین گمرک، در فرایند ترخیص کالاهای وارداتی، کنترل هایی باید انجام شود. طی بررسی های کارشناسان گمرک، مشخص می شود که بر اساس شرایط و ضوابط کالای مورد نظر در کدام یک از 3 مسیر سبز، زرد و قرمز قرار می گیرد. اظهارنامه های گمرکی پس از طی مراحل و ارزیابی ها هر یک از مسیرهای گمرکی دارای شماره ارزیابی می شوند که تخصیص این عدد به اظهارنامه گمرکی به منزله پایان تشریفات گمرکی تلقی می گردد و پس از آن دایره صندوق و صدور پروانه، اقدام به صادر کردن پروانه می نماید.

درواقع هدف از انتخاب مسیرهای گمرکی، اعتماد به خدمات گیرنده و اعمال کنترل های گمرکی برای اظهارنامه کالاهایی است که باید حتماً کنترل شوند و از این طریق دیگر اظهارنامه ها در حداقل زمان و بازرسی به گیرنده تحویل داده شود.

اما این که روند تعیین مسیر اظهارنامه ها به چه صورت بوده و هر یک بر اساس چه شرایطی در یکی از مسیرهای سبز، زرد و یا قرمز قرار می گیرد، در ادامه به آن پرداخته شده است.

چگونگی تعیین مسیر گمرکی و سرویس ارزیابی گمرک هنگام ترخیص کالا
گمرک به منظور اتلاف وقت و نیز عدم بازرسی فیزیکی تمام کالاهای وارداتی، با استفاده از یک سامانه هوشمند الکترونیکی به نام "Selective" بر اساس میزان ریسک، اقدام به تعیین مسیر برای اظهارنامه ها می نماید. با استفاده از این سیستم نیازی به بررسی همه محموله های وارداتی و کنترل اسناد آن ها جهت تطبیق با حقوق و عوارض اخذ شده نیست و تنها برخی کالاهای مشکوک که احتمال قاچاق و غیرقانونی بودن آن ها وجود دارد، مورد ارزیابی دقیق و کامل قرار می گیرند.

روند کار بدین صورت است که پس از اظهار کالای وارداتی یا صادراتی مورد نظر و کوتاژ آن در سامانه EPL برای تعیین مسیر گمرکی باید نوبت گیری کرد تا کارشناسان بر اساس قوانین زیر مسیر گمرکی را اعلام نماید.

عوامل مؤثر در تعیین مسیر گمرک
هنگام تعیین مسیر گمرکی کارشناس بر اساس هر یک از موارد زیر اظهارنامه را در یکی از مسیرهای سبز، زرد و یا قرمز قرار می دهد.

•  نوع تعریف کالا شامل تعرفه های ممنوع و مشروط
•  نوع معامله نظیر بدون انتقال ارز و غیره
•  وضعیت کالا نو یا مستعمل بودن
•  ارزش کالا مانند کالایی با ارزش بالای یک حجم دلار
•  کشور مبدأ
•  صاحب کالا
•  اظهارکننده، ترخیص کار و یا حق العمل کار گمرکی 

مسیر سبز
آسان ترین و سریع ترین مسیر برای ترخیص کالا، مسیر سبز است که در آن سرویس ارزیابی پس از دریافت اظهارنامه بدون بازدید و نیاز به مجوز قانونی خاصی، در صورت وجود اسناد و مجوزهای احتمالی اجباری لازم، ردیف تعرفه اظهاری، وجوه پرداختی و نیز درستی مندرجات اظهارنامه، اقدام به دریافت شماره ارزیابی از سیستم می نماید.

معمولاً اظهارنامه هایی که در مسیر سبز قرار می گیرند، طی یک ساعت و حتی در برخی موارد نیم ساعت کار ترخیص کالا انجام می شود.

در برخی از گمرک ها، هم زمان با قرارگیری اظهارنامه نظیر اظهارنامه واحدهای تولیدی در مسیر سبز، پس از اخذ حقوق ورودی، پروانه الکترونیکی صادر و با هم به درب خروجی فرستاده می شوند.

عوامل مؤثر جهت قرارگیری در مسیر سبز

•  کارت های بازرگانی شرکت های تولیدی
•  خوش حسابی مالیاتی
•  عدم وجود دیسپانس یا هر نوع خلاف در اظهارنامه محموله

در این راه کسانی که کارت بازرگانی تازه دریافت کرده اند از شانس بسیار کمی جهت قرار گیری در مسیر سبز یا زرد را داشته و معمولاً مسیر قرمز برای آن ها تعیین می شود. همچنین گاهی بدون هیچ دلیلی و به صورت تصادفی کالا در مسیر سبز یا قرمز قرار می گیرد.

مسیر زرد
روند ترخیص کالا در اظهارنامه های با مسیر زرد کمی سخت تر و طولانی تر از مسیر سبز بوده و کالا باید مورد آزمایش قرار گرفته و یا استاندارد بودن آن مورد بررسی قرار گیرد. در این مسیر کالا بازدید و ارزیابی فیزیکی نمی‌شود اما اسناد به طور کامل و دقیق بررسی می شود.

در اغلب موارد سابقه ترخیص کمتر از سه ماه گذشته ک ارائه کاتالوگ و تطبیق ارزش کالا با ارزش استنباطی گمرک از عواملی مؤثری است که اظهارنامه را در مسیر زرد قرار می دهد.

مسیر قرمز
تمامی کالاهایی که اظهارنامه آن ها در مسیر قرمز قرار گرفته نیاز به کسب مجوز ورود و بازرسی فیزیکی با رعایت کامل ضوابط توسط ارزیاب دارد و باید نتیجه حاصل را در اظهارنامه درج نماید. ترخیص کالا در این مسیر نسبت به دو مسیر قبلی از زمان طولانی تری برخوردار است.

اسناد مخدوش و ناقص، عدم تطابق ارزش گمرک با ارزش اظهاری ارائه شده و کارت های بازرگانی تازه صدور از مهم ترین دلایلی است که اظهارنامه جهت ترخیص کالا در مسیر قرمز قرار می گیرد.

همان طور که گفته شد تعیین مسیرهای گمرکی در زمان روند ترخیص کالای وارداتی نقش مؤثری دارد. اظهارنامه های گمرکی پس از قرارگیری در سامانه هوشمند بر مبنای مدیریت ریسک، در یکی از مسیرهای سبز، زرد و یا قرمز قرار می گیرند. البته مسیر آبی هم وجود دارد که اکنون مورد استفاده قرار نمی گیرد و فقط در مواقع اضطراری برای کالاهایی که نیاز به ترخیص سریع دارند، تعیین می شود. در این قبیل محموله ها، رسیدگی و بازرسی از اسناد پس از ترخیص و در دفتر صاحب کالا صورت می پذیرد.