امروزه بنادر مهم و فعال دنیا، تأثیری فزاینده در رشد اقتصادی کشورها، جلب سرمایه های خارجی و کاهش قیمت نهایی محصولات دارند. صنعت کشتیرانی با عنایت به تاریخچه طولانی و سهولت ورود و خروج سرمایه گذاران به این عرصه باعث گردیده تا حمل کالاها در مسیرهای طولانی با کمترین هزینه صورت پذیرد.
پس حفظ این مزیت رقابتی در صنعت بندری و کشتیرانی در مقایسه با سایر طرق حمل و نقل از قبیل حمل و نقل ریلی، هوایی و جاده ای تنها در گرو به کارگیری کشتی های پیشرفته با ظرفیت و سرعت بالا نیست، بلکه توانایی بنادر در هماهنگی و توسعه ناوگان دریایی و تسهیلات بندری نیز به همان اندازه مهم، اساسی و تأثیر گذار می باشد. بروز حوادث متعدد ناشی از غیر ایمن بودن تجهیزات یا اعمال غیر ایمن کارکنان، افت شاخص های تخلیه و بارگیری به دلیل عدم دسترسی و وجود منابع انسانی سالم و آموزش دیده و همچنین از دست دادن فرصت های جذب مشتری و سرمایه از جمله عواقب عدم رعایت اصول و مقررات ایمنی و بهداشت در بنادر می باشد.
بدیهی است که ارتقاء سطح ایمنی و بهداشت، همان گونه که موجب حفظ سلامتی و جان افراد می گردد، موجب صرفه جویی در هزینه ها و به حداکثر رساندن سود نیز می شود.لذا ضروری است در بنادر دستورالعمل های ایمنی و بهداشت مورد توجه ویژه قرار گیرند.
ساماندهی و نظافت در کشتی:
- اهمیت نظافت و تمیز نگهداشتن کشتی در پیشگیری از حوادث و شرایطی که موجب تهدید سلامتی می‌شوند، باید در اولویت اول آموزش خدمه و کارکنان کشتی قرار بگیرد. تمام راه های دسترسی و مناطق کاری بایستی از هرگونه مواد و اجسام پاکیزه باشند تا برای افراد ایجاد مشکل نکنند.
- ابزارآلات آزاد و یا تجهیزات مشابه در زمانی که مورد استفاده نیستند، نبایستی در محل های انجام کار باشند. تمام زباله ها باید در اسرع وقت جمع آوری شوند و به نحو مناسب از بین بروند. تمام تجهیزات در صورتی که از آنها استفاده نمی شود بایستی در محل مناسب خود نگهداری شوند. محل بار و نگهداری ماشین آلات در عرشه باید به گونه ای ساماندهی شوند که هر وسیله ای در جای خود قرار بگیرد.
- نواقص کوچک در ساختمان، تجهیزات و امکانات کشتی (برای مثال بیرون زدن میخ و پیچ، شل بودن دستگیره، خراب بودن کف پوش، لبه های خشن و ناهموار چوبی و گیرکردن درب ها) ممکن است موجب خراشیدگی، ضربه، سکندری خوردن و افتادن افراد شود.
- اینگونه موارد به محض اینکه مشاهده شدند، باید تعمیر شوند. اجناس سنگین، به ویژه اگر در سطح بالای عرشه کشتی قرار گرفته باشند باید به طور ثابت و محکم به گونه ای چیده شوند که بر خلاف حرکت کشتی باشند. به عنوان مثال مبل و سایر اثاث و وسایلی که احتمال سقوط یا جابه جایی آن ها در هوای متلاطم و متغییر وجود دارد، بایستی به طور مناسب و امن آرایش داده شوند. هرگونه نشت بنزین یا سایر مواد مشابه که موجب بروز مخاطرات می شوند باید بلافاصله برطرف شوند.
تجهیزات الکتریکی:
- تمام مواد رسانا باید طوری عایق بندی و نصب شوند که مانع بروز خطر شوند. کابل هایی که در مسیر عبور کالا قرار دارند باید طوری نصب شوند که هنگام عبور کالا ضربه ای به آن ها وارد نشود. وجود کلید و وسایل مربوط به قطع ولتاژ جریان الکتریسیته در تمام قسمت های سیستم به منظور جلوگیری از بروز خطر ضروری است.
- طراحی، ساخت، نصب، نگهداری و حفاظت از تمام تجهیزات و مدارهای الکتریکی به منظور جلوگیری از خطر باید بر طبق شرایط قانونی و ملی صورت پذیرد. هرگونه نقص و خرابی الکتریکی در تجهیزات، قطعات و یا سیم ها باید بلافاصله به شخص مسوول گزارش شود.
- نباید از بخاری های دستی و قابل حمل به عنوان تجهیزات کشتی استفاده کرد، جز در مواقع ضروری که البته باید هشدارهای لازم نسبت به مخاطرات آن را در نظر داشت. دوشاخه، سیم رابط و پریزهای چندگانه نباید در محل اقامت برای چندین شئ الکتریکی مورد استفاده قرار گیرند.
- تکان خوردن لامپ و بالا و پایین رفتن آن ممکن است نشانه مشکل در سیم پیچی یا لقی در جای خود باشند که نهایتا موجب شوک الکتریکی یا منجر به آتش سوزی می گردد. بنابراین لامپ ها باید بازرسی و توسط فرد واجد صلاحیت تعمیر شوند. لامپ های شکسته باید بلافاصله تعویض شوند.
طناب:
- طناب ها باید در اتاقک ها یا کمدهای مناسبی حفظ و نگهداری شوند و بجز برای کار در ارتفاع نباید برای مقاصد دیگر مورد استفاده قرار گیرند. مواد و وسایل دیگر مانند رنگ و یا مواد شوینده می توانند موجب وارد آمدن خسارت به طناب ها شود، لذا محل نگهداری طناب ها همواره بایستی مجزا باشد.
- اتاقک ها باید خشک و دور از گرمای فوق العاده باشد. طناب ها و سیم ها هنگام حرکت کشتی مکررا در معرض کشیدگی هستند و لذا دریانوردان تا آنجایی که امکان دارد، باید همیشه درمحل امنی نسبت به جابه جایی و کشیدگی قرار بگیرند تا در صورت پارگی سیم و طناب با مشکلی مواجه نشوند. دریانوردان مطلقا و تحت هیچ شرایطی دریانوردان نباید بر روی حلقه سیم یا طناب که بر روی عرشه گذاشته شده بایستند. دریانوردان هرگز نباید در امتداد طناب یا سیم قرار بگیرند یا حرکت کنند.
- ایمنی دریانوردانی که در ارتفاع، در حال کارکردن هستند شدیدا بستگی به شرایط و وضعیت طناب های مورد استفاده دارد. قبل از استفاده از طناب ها باید آن ها را مورد بازرسی قرار داده و از توان آن ها برای بارکاری مورد نظر اطمینان حاصل نمود. هر طنابی که بلندتر شده، تغییر اندازه داده یا بازسازی گردیده است حسب مورد و قبل از استفاده مجدد باید مورد بازدید و آزمون قرار گیرد.
- اتصالات و انت های طناب ها باید بنحو صحیح با نخ یا وسایل و روش های دیگر محکم گردد. حلقه های سیم یا طناب (قرقره ها) بر روی عرشه نباید در جایی قرار گیرند که در معرض لغزیدن بر روی عرشه کشتی باشند.
جرثقیل:
- جرثقیل ها باید دارای بوق یا وسیله اخطار دهنده و چراغ چشمک زن جداگانه باشد (که برای دادن اعلان خطر به افراد مجاور به کار می رود).
- مسیر یک جرثقیل ریلی بایستی اولا دارای ظرفیت تحمل کافی باشد. ثانیا دارای سطحی یکنواخت، محکم و قابل استفاده باشد و ثالثا دارای اتصال زمینی باشد.
- هنگامی که پایه های حایل جرثقیل های ریلی از همدیگر فاصله ای بیش از 30 متر دارند، بایستی توسط یک سیستم همزمان کننده موتور، موتورهای آن ها به صورت هماهنگ حرکت کنند تا از جدا شدن پایه ها جلوگیری شود.
- علایم اخطار دهنده سمعی و بصری خودکار بایستی در هر جایی که جرثقیلی در حال کار است، نصب شود.
- آژیر صوتی بایستی به نحو واضحی از دیگر اخطارهای صوتی قابل تشخیص باشد و برای آگاه کردن کلیه اشخاص که در مجاورت چرخ های جرثقیل قرار دارند به کار رود. علایم هشدار دهنده بصری باید چشمک زن باشند. حائل های ضربه گیر بایستی روی جرثقیل های ریلی و توقفگاه های نهایی بر روی ریل ها نصب شده باشند.
- جرثقیل های ریلی بایستی به نحوی طراحی شده باشند که در صورت شکستن چرخ، بریدن محور و یا خارج شدن از ریل واژگون نشوند. جرثقیل های ریلی بایستی به ابزاری تجهیز شده باشند که به طور خودکار و در حین حرکت جرثقیل، سطح ریل را از کثافات و آلودگی ها پاک کنند.
- چرخ های جرثقیل های ریلی بایستی دارای حفاظ هایی باشند تا برای پای انسان خطرساز نشوند. باید در محل مناسبی یک بادسنج بر روی جرثقیل های ریلی نصب شود تا درصورت وجود شرایط بادی، اخطار لازم را داده و جرثقیل از کار باز ایستد. این اخطار بایستی به اپراتور جرثقیل وافراد سرپرست، به طور همزمان داده شود.
- دریانوردان باید همواره در جایی بایستند که از هرگونه بارگیری و جابه جایی اقلام حمل شده دور باشند و نباید در زیر باری که به بالا کشیده می شوند یا معلق است قدم بزنند. اگر تعدادی جرثقیل ریلی در نزدیکی هم کار می‌کنند و بیم برخورد آن ها با یکدیگر و یا با تأسیسات روبنایی کشتی می رود، باید حس گرهای مناسبی در محل نصب شوند تا به موقع از بروز برخورد جلوگیری نمایند.
لیفتراک:
- لیفتراک هایی که در کشتی ها و یا دیگر فضاهای محدود کار می کنند ترجیحا باید به وسیله نیروی برق تامین شوند.
- چنگک ها باید به گونه ای طراحی شده باشند تا از باز شدن قفل آن ها به طور ناگهانی و یا جابه جایی جنبی آنها جلوگیری شود. سیستم هدایت لیفتراک باید به گونه ای طراحی شده باشد تا در صورت برخورد یک چرخ به جسمی سخت و ثابت از وارد آمدن آسیب به دست های متصدی جلوگیری شود.
- در تمام بارکش ها بایستی یک وسیله اخطار صوتی دستی، یک وسیله اخطار صوتی خودکار که در حرکت معکوس به کاربیافتد، دو چراغ جلو، چراغ های عقب، آینه و چراغ های بغل نصب شود.
- دو آینه بایستی تا حد ممکن نزدیک قسمت انت های لیفتراک، نصب شود این آینه ها بایستی نور قرمز را از فاصله 100 متری منعکس کنند. یک صندلی فنردار راحت باید برای جلوگیری از انتقال ضربه به کاربر تعبیه شود. صندلی خوب دارای یک پشتی برای تکیه دادن متصدی است، به صورتی که دید او را کم نکند.
- لیفتراک ها بایستی دارای سقف مناسب باشند تا از آسیب دیدن کاربر توسط اجسامی که از بالا سقوط می‌کنند جلوگیری کند. در برخی مواقع وجود یک مانع اضافی که از سقوط اجسام ممانعت کند الزامی است. جنس آن ممکن است از فلز سخت و یا شبکه ای باشد.
- تمام لیفتراک ها بایستی با رنگ روشن مشخصی رنگ آمیزی شوند تا از پشت صحنه عملیات کاملا متمایز باشند. تا زمانی که لیفتراک در حال حرکت است چراغ هشدار دهنده نارنجی یا کهربایی بایستی عمل کند. لیفتراک ها بایستی با سرعت مطمئن حرکت کنند که از 25 کیلومتر در ساعت تجاوز نمی کنند.
- فاصله میان بارها بایستی به دقت حفظ شود مخصوصا هنگامی که بارکش وارد راهروهای تنگ و کم ارتفاع می‌گردد.اگر بار جلوی دید را می گیرد بایستی در جهت عکس حرکت کرد و یا از یک راهنما استفاده کرد.
- وسیله اخطار صوتی (بوق یا شیپور) بایستی به منظور آگاه ساختن افراد پیاده و به هنگام عبور لیفتراک از چهارراه ها و کنار وسایل نقلیه پارک شده یا موانع بزرگ، مانند بارهای موقت، به صدا درآید.هنگام حرکت چه با بار و چه بدون بار، چنگال بایستی 15 سانتیمتر از سطح زمین بالاتر باشد تا احتمال خوردن چنگال به زمین از بین برود.
مواد شیمیایی:
- فرآورده ها و مواد سمی و خطرناک باید بگونه ای استفاده و نگهداری شوند که استفاده کننده و سایرین در مقابل آن از حوادث و صدمات و یا هرگونه آسیبی محافظت شوند. مواد فرار و قابل اشتعال هرگز نباید بدون ملاحظات ایمنی استفاده شده یا ظروف آن در کنار شعله بدون حفاظ یا سایر منابع گرمازا حتی موقعی که خالی هستند، قرار بگیرند.
- مشخصات مواد شیمیایی باید در کشتی در معرض دسترسی همه قرار بگیرد. این داده ها می بایست شامل اطلاعات کافی در مورد درجه خطر مواد شیمیایی موجود در کشتی نیز باشد. در صورت امکان، مواد شیمیایی باید در بسته بندی اولیه یا بسته بندی مشابه دیگری نگهداری شوند تا باعث گیج شدن افراد نشود. چنین موادی باید در یک اطاق در بسته و دارای تهویه مناسب نگهداری شوند.
- تماس با پاره ای از مواد شیمیایی مانند روغن های معدنی و حلال های طبیعی شامل مواد شوینده و تمیز کننده خانگی ممکن است موجب التهاب پوستی شود. به هنگام استفاده از چنین موادی باید دستکش های مناسب پوشید و از کرم های مخصوص برای محافظت از پوست استفاده کرد.
- مواد خفقان آور شیمیایی به علت داشتن اثر شیمیایی از طریق مداخله در فرآیند تحویل اکسیژن و فرآیند متابولیک مانع برداشتن طبیعی اکسیژن توسط نسوج می شود. به عبارت دیگر این مواد در اکسیژنه کردن نسوج، هر چند هم که خون دارای اکسیژن کافی باشد، اختلال ایجاد می کنند. در رابطه با خفقان آورهای شیمیایی می توان از منواکسیدکربن، سیانید هیدروژن وسولفید هیدروژن نام برد.
نشانه ها و علایم اخطاری:
- تابلوهای نصب دستورالعمل ها، آگهی ها و شاخص های اجرایی باید خوانا و تمیز نگه داشته شوند.
- علایم و نشانه ها روش بسیار موثری برای هشدار دادن در مقابل خطرات هستند و آگاهی لازم را به همه در قالب اشکال و بدون استفاده از زبان ارائه می کنند. علایم ایمنی و نشانه ها باید از نظر شکل و ظاهر و رنگ مطابق با موازین و استانداردهای تعیین شده مراجع ذیصلاح باشد.
- لازم است دریانوردان از مکانی که پس از شنیدن علایم اضطراری باید به آنجا بروند، اطلاع داشته باشند و از وظایف خود در موقعی که به آن ایستگاه می رسند، با خبر باشند. ایستگاه (محل تعیین شده) باید به خوبی علامت گذاری شده باشد.
- بسته های شامل محصولات و فرآورده های خطرناک باید به طور مناسب علامت گذاری و معلوم باشد. همچنین کلیه محل های خروج و ورود در کشتی و سیستم های هشداردهنده و محل کپسول ها، قایق ها و شیلنگ های آب باید با علایم بین المللی مشخص شوند.
تجهیزات اطفای حریق:
- وسایل و ابزارهای حفاظتی در آتش سوزی شامل لوازم اطفای حریق، دستگاه تنفسی و سایر تجهیزات ایمنی باید مطابق با مقرارت و قوانین قابل اجرا در کشتی در اختیار گذاشته شوند.
- این تجهیزات باید به طور منظم مطابق با دستورهای تولید کننده، حفظ ونگهداری شده و برای استفاده در همه زمان های مقتضی در دسترس باشند.
- دریانوردان نباید کپسول های اطفای حریق را بدون دلیل خاصی تخلیه نمایند و باید هرگونه نقص یا حادثه مربوط به تخلیه را به فرد مسوول گزارش دهند. دریانوردان باید با نحوه کار و اثرات آنها بر انواع و اقسام آتش سوزی ها آشنا شوند. این آگاهی باید توسط فرد مسوول تایید گردد.
- در صورتی که امکان پذیر است، تمرین عملی اطفای حریق باید دردریا انجام پذیرد. به منظور مقابله موثر و کارآمد با آتش سوزی، همکاری و مشارکت کامل پرسنل در همه دپارتمان های کشتی ضرورت دارد. انجام مانور ضرورت خاص دارد. منظور از مانور، تمرین عملی و آشنا کردن پرسنل با وظایف محوله آن ها بوده و یقین پیدا کردن از اینکه آنها می توانند این وظائف را به طرز مناسبی انجام دهند. هر یک از خدمه و کارکنان کشتی باید در تمرین عملی مطابق قوانین و مقررات بین المللی مشارکت کنند.
تمرین غرق شدن کشتی:
تمرین عملی غرق شدن کشتی باید شامل موارد زیر باشد:
- فراخواندن پرسنل به ایستگاههای تجمع از طریق زنگ اخبار عمومی و مطمئن شدن از اینکه همه آنها از دستور صادر شده مبنی بر غرق شدن کشتی مطلع هستند. از طریق سرشماری باید مطمئن شد که همه پرسنل در ایستگاه های تجمع گرد هم آمده اند.
- گزارش کردن به ایستگاه ها و آمادگی برای انجام وظایف تشریح شده در دستورالعمل محل تجمع.
- بررسی البسه مناسب پرسنل به منظور کاهش میزان شوک تماس با آب سرد در صورتی که ورود مستقیم به داخل دریا ضرورت داشته باشد.
- بررسی جلیقه های نجات که آیا به طور صحیح پوشیده شده اند؟
- در صورت امکان آماده نمودن حداقل یک قایق نجات در حین عملیات آمادگی برای به آب انداختن.
- استارت و راه اندازی موتور قایق نجات.
قایق های نجات بادی باید در دوره های زمانی معین برای سرویس و اطمینان از صحت عملکرد به مراکز تعمیر و نگهداری فرستاده شوند در صورت امکان، تمرین عملی غرق شدن کشتی باید زمانی انجام شود که قایق بادی برای اعزام به سرویس آماده می شود. با باد کردن قایق در آب و تمرین کردن خدمه در اجرای تکنیک های قایق بادی در حال تردد، مطمئنا می توان تجارب ارزشمندی به دست آورد.
نجات در دریا:
- هرکشتی باید برنامه از پیش طراحی شده برای کمک به فرد یا افرادی که به داخل دریا سقوط می کنند داشته باشد. این طرح باید مختصات کلی کشتی، دسترسی به تجهیزات نجات غریق و تعداد خدمه و کارکنان را لحاظ کند. برای مثال، نجات فرد به آب افتاده زمانی امکان پذیر است که کشتی لنگر انداخته باشد.
- آموزش امداد و نجات نباید صرفا به کشتی درحال غرق شدن، مقابله با آتش سوزی و تمرین مربوط به نجات فرد در داخل دریا محدود گردد. دریانوردان باید همواره آموزش های لازم در هرگونه وضعیت اضطراری که ممکن است در کشتی در حال تردد بوقوع بپیوندد را بگذرانند.
دسترسی بی خطر به کشتی:
- باید راه های امن و بی خطر برای دسترسی میان هر کشتی و اسکله، به صورت پل شناور یا ساختار مشابه فراهم گردد.
- دریانوردان باید اطلاعات و تجربه کافی برای عبور و مرور امن و بی خطر در کشتی یا پایانه دریایی یا ناحیه لنگرگاه را در اختیار داشته باشند. در بعضی از بنادر مدرن دسترسی به تجهیزات و اطلاعات مورد نیاز برای راه های دسترسی با ایمنی کامل توسط مقامات بنادر در اختیار گذاشته می شود. در هر حال، کاپیتان کشتی باید مطمئن باشد این تجهیزات و وسایل با استانداردهای ایمنی مطابقت دارند.
- بدیهی است که دریانوردان نباید از راه های غیر ایمن دسترسی به کشتی، استفاده نمایند. در ضمن آن ها باید از راه های دسترسی به کشتی با دقت و احتیاط عبور کنند. برای مثال، دریانوردان به هنگام حمل لوازم شخصی و یا تجهیزات به کشتی، محموله را در حجم کمتر و در چندین نوبت به کشتی انتقال داده و یا از جرثقیل برای حمل بار استفاده نمایند.
- اصولا دسترسی باید از طریق نردبان یا پله متناسب با وضع عرشه، اندازه و شکل آن وحداکثر سطح خارج از کشتی انجام پذیرد.
- هرگونه حفره یا درز و فاصله میان اطراف عرشه و کشتی که به موجب آن یک فرد در مسیر راه های دسترسی به کشتی ممکن است در آب سقوط کند، باید توسط تور ایمنی مناسب محافظت شود.
وضعیت جوی متلاطم:
- چنانچه هوای طوفانی در پیش باشد باید طناب های نجات آماده و در محل های مناسب قرار گرفته باشد.
- باید هشدارهای لازم در مورد خطرات احتمالی که افراد به هنگام هوای طوفانی، روی عرشه با آن مواجه خواهند شد، داده شود.
- به هیچ عنوان نباید به دریانوردان اجازه داد در هوای طوفانی روی عرشه باشند، مگر آنکه بنا به ضرورت به دلیل حفظ ایمنی کشتی یا خدمه آن صورت پذیرد.
- باید از محکم بودن بارهای روی عرشه به هنگامی که در انتظار هوای بد و طوفانی هستیم اطمینان حاصل نماییم. کار بر روی عرشه در هوای جوی متلاطم باید با اجازه کاپیتان و تحت مراقبت و با اطلاع افسر مراقبت برج فرماندهی انجام شود.
- هر فردی که بنا به ضرورت درهوای بد، جهت کار روی عرشه حضور می یابد باید جلیقه نجات پوشیده و مجهز به فرستنده قابل حمل باشد. درصورت امکان، فرد باید در ارتباط با فرد ذخیره (پشتیبان) بوده و در همه حال قابل رویت باشد.
- دریانوردانی که روی عرشه هستند باید لباس های منعکس کننده نور (بازتاب دهنده) بپوشند و باید در گروه های دو نفره در کشتی کار کنند. کلیه ملوانان باید تحت فرماندهی و هدایت یک افسر ارشد با تجربه فعالیت نمایند.
